TEKLA TERESA Z BIELIŃSKICH ŁUBIEŃSKA

Biogram pochodzi z XVIII tomu Polskiego Słownika Biograficznego opublikowanego w 1973 r. (dostępny na stronie: „Internetowego Polskiego Słownika Biograficznego”)
Faworski_Tekla_Łubieńska
Tekla hr. Łubieńska z synem Franciszkiem, mal. Józef Faworski, MNW

Tekla Teresa z Bielińskich Łubieńska (1767–1810), dramatopisarka, poetka. Ur. 6 VI w Warszawie, córka Franciszka Bielińskiego, pisarza w. kor. (zob.), i Krystyny Sanguszkówny, marszałkówny w. lit. (zm. 1778). Wychowywała się pod opieką babki Barbary z Duninów Sanguszkowej, jednej z najbardziej światłych dam swego czasu, w warszawskim Pałacu Bielińskich, w wiejskich rezydencjach księżny w Poddębicach koło Sieradza i Szymanowie koło Warszawy, bądź też w głównej rodowej siedzibie Sanguszków w Lubartowie. Przyszłego męża, Feliksa Łubieńskiego (zob.), poznała Ł. w r. 1780 w Poddębicach; ślub odbył się 6 XI 1782. Po ślubie zamieszkała w Szczytnikach, majątku męża w ziemi sieradzkiej. W okresie Sejmu Czteroletniego Łubieńscy mieszkali w Warszawie; dom ich w Pałacu Bielińskich stał się jednym z ośrodków ruchu politycznego. Ł. pisała wiersze okolicznościowe, przysłuchiwała się z galerii obradom sejmowym. W r. 1791 została damą austriackiego Krzyża Gwiaździstego. W r. 1793, w obliczu groźby wojny z Prusami, wyjechała wraz z dziećmi do Pragi, skąd wróciła do Szczytnik we wrześniu t. r. W końcu 1794 r. Łubieńscy przenieśli swą rezydencję do Zagości w Krakowskiem. Było to ulubione miejsce pobytu pisarki, poświęciła mu «niejedną sielankę» oraz wiersz pożegnalny napisany w czasie przenosin do Guzowa koło Sochaczewa, gdzie osiedlili się Łubieńscy w r. 1797, powracali jednak często do Zagości.

W okresie guzowskim Ł. rozwinęła swą działalność literacką, do czego przyczyniły się zadzierzgnięte wówczas sąsiedzkie kontakty z Tańskimi z Wyczułek, Krasińskimi z Radziejowic, Szymanowskimi z Izdebny i Łuszczewskimi ze Strugi. Na organizowane wspólnie zjazdy towarzyskie program literacko-teatralny przygotowywała także Ł. Pisała komedie (prozą i wierszem) lub ich konspekty, odgrywane lub improwizowane przez młodzież w teatrze guzowskim, wiersze okolicznościowe, religijne i moralne, często przekłady z francuskiego, oraz prozaiczne bądź rymowane rozprawki. W Guzowie podjęła także poważniejsze próby dramatyczne: wierszowane przekłady tragedii F. J. Bertucha („Elfryda”), J. Racine’a („Andromaka”), sztuk P. Metastasia („Siroe”) i Voltaire’a („Szczebiotliwy”). Tam też powstała pierwsza redakcja Wandy, tragedii oryginalnej o tematyce narodowej i klasycystycznym schemacie budowy. Utwór ten został w marcu 1806 przedłożony bezimiennie i bez wiedzy autorki warszawskiemu Tow. Przyjaciół Nauk, w związku z ogłoszonym przez Towarzystwo już w r. 1803 konkursem na tego rodzaju sztukę. Wanda, oceniona pozytywnie przez krytyka tegoż Towarzystwa Ludwika Osińskiego i cenzora Józefa Lipińskiego, uzyskała 17 IV 1807 realizację teatralną na warszawskiej scenie narodowej, przyjętą przez publiczność na premierze i dalszych przedstawieniach (19 i 29 IV) z entuzjazmem. Był to pierwszy polski utwór dramatyczny o Wandzie, który wywołał wiele reminiscencji literackich, choć ukazał się drukiem dopiero w r. 1927 (wyd. przez Józefa Ujejskiego), a nadto – pierwsza tragedia narodowa wystawiona w teatrze warszawskim.

W r. 1806, w związku z podjęciem przez Łubieńskiego działalności w rządzie organizującego się Ks. Warszawskiego, przenieśli się Łubieńscy do dawnego Pałacu Bielińskich (od 1799 Łubieńskich) w Warszawie. Ł. prowadziła wówczas dom otwarty, zarządzała majątkami, działała też jako eforka Izby Edukacyjnej warszawskich pensjonatów i szkół żeńskich oraz zajmowała się wychowywaniem powierzanych jej opiece sierot. Uczestniczyła w życiu literacko-politycznym stolicy, czego wyrazem był następny utwór dramatyczny pisarki – Karol Wielki i Witykind, drama historyczne … z muzyką J. Elsnera… Była to wystawiona z operowym przepychem (premiera w Teatrze Narodowym 5 XII 1807) sztuka okolicznościowa, przedstawiająca pod alegorią bohaterów tytułowych traktat przyjaźni zawarty między Napoleonem a królem saskim. Utwór, wydany dwukrotnie (bezimiennie) w r. 1808, góruje nad Wandą starannością wiersza, ale nie znaczeniem historycznoliterackim. I w tym okresie pisała Ł. wiersze okolicznościowe oraz piosenki. Z całego jej poetyckiego dorobku przetrwały jednak tylko fragmenty paru wierszyków, cytowane w artykułach Hipolita Skimborowicza w „Zorzy” (1843 t. 4) i Seweryny Pruszakowej w „Tygodniku Illustrowanym” (1863 nr 191–2), wiersz do L. Osińskiego ogłoszony w „Dziełach” tego autora (W. 1861 1 410) oraz Pieśń żołnierza w sztambuchu wnuczki. Wiersze – modlitwy Ł-iej miały być ogłaszane w licznych modlitewnikach aż do poł. XIX w., lecz zawsze bez nazwiska, co nie pozwoliło na ich wyodrębnienie.

W sierpniu 1810 udała się Ł. wraz z mężem do Krakowa na uroczystości zaprowadzenia w Galicji Kodeksu Napoleona. W drodze zachorowała na zapalenie opon mózgowych. Dowieziona do Krakowa zmarła w trzy dni później 15 VIII 1810. Pochowana została w grobie rodzinnym w Wiskitkach w dobrach guzowskich, serce złożono w kościele młodzawskim. Zostawiła 7 synów: Franciszka, Tomasza (zob.), Piotra (zob.), Jana (zob.), Henryka (zob.), Tadeusza (zob.) i Józefa (zob.), oraz 3 córki: Marię Maksymilianową Skarżyńską, Paulę Józefową Morawską i Różę Ludwikową Sobańską.

Portret Ł-iej z synem Franciszkiem z ok. 1790 r. pędzla J. Faworskiego (olej.) w Muz. Narod. w W., Pałac Wilanowski, ze zbiorów R. Łubieńskiego (reprod. w: Portrety osobistości polskich znajdujące się w Pałacu w Wilanowie. Katalog, W. 1967); Portret Ł-iej z synem Tomaszem, pędzla G. B. Lampiego? (olej.), ze zbiorów M. Łubieńskiej, eksponowany był w r. 1898 na Wystawie retrospektywnej nieżyjących malarzy polskich (informacja wg katalogu wystawy: Ryszkiewicz A., Polski portret zbiorowy, Wr. 1961 s. 88); Rysunek, wg sztychu J. Polkowskiego z portretu Faworskiego, reprod. w: „Tyg. Illustr.” 1863 nr 191; – Estreicher; Nowy Korbut (Oświecenie), V, VI cz. 2 (bibliogr.); W. Enc. Ilustr.; Boniecki; Uruski; – Kraushar, Tow. Warsz. Przyj. Nauk., I 310; – B. Narod.: rkp. I 5769 (sztambuch M. Łubieńskiej z odpisami wierszy), rkp. II 8792 t. 1 (fragmenty korespondencji z l. 1809–10); B. Uniw. w Pradze: rkp. b. sygn. (Księga pamiątkowa gości Clementinum, k. 17 v.).

Elżbieta Aleksandrowska